Η ‘διαρροή εγκεφάλων’ (brain drain), γιγαντώθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης και αποτελεί σήμερα στοίχημα για το αν και πώς θα ανακάμψει η χώρα πολιτικά, πολιτισμικά, οικονομικά. Η συνεχιζόμενη φυγή των νέων επιστημόνων γίνεται τελικά ένα ιδιότυπο ‘βαρόμετρο’ για τη χώρα μας, η δε επιστροφή τους είναι συνώνυμο της ανάπτυξης. Μιας ανάπτυξης όμως που πρέπει να προηγηθεί και δεν μπορεί να βασίζεται στις χρεοκοπημένες πρακτικές του παρελθόντος, στους ‘ευλογημένους’ διορισμούς στο Δημόσιο, στα επιδόματα σε βάρος των φορολογουμένων, στην αποεπένδυση που υφίσταται σήμερα.
Η τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ περιγράφει γλαφυρά το μέγεθος του δράματος: εκτιμάται ότι μεταξύ 2008 – 2016 μετανάστευσαν 427.000 άτομα (διαNEOσις Νοέμβριος 2018). Η ταυτότητά τους; Νέοι, ανύπανδροι, κάτοικοι αστικών κέντρων και υψηλής μόρφωσης. Τα τρία τέταρτα από αυτούς είναι πτυχιούχοι Πανεπιστημίου (συνήθως πτυχιούχοι ιατρικής ή πολυτεχνικών σχολών) και από αυτούς το ένα τρίτο, κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου.
Η έκθεση όμως αποκαλύπτει και κάτι ακόμα: οι νέοι που εγκατέλειψαν την Ελλάδα ετησίως πριν από το 2010 ήταν 40.000, μετά το 2016 ήταν πάνω από 100.000! [OECD (2018a) σελ. 244].
Η ενίσχυση της μεγάλης φυγής είναι η απόδειξη της αποτυχίας της πολιτικής της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ να ορθώσει ανάχωμα στο brain drain.
Ας δούμε όμως το πρόβλημα και από μια άλλη οπτική. Κατά την περίοδο της κρίσης, η φυγή των επιστημόνων κόστισε περίπου 15 δις ευρώ. Τόσα ξόδεψαν κράτος και οικογένειες για να στηρίξουν την ολοκλήρωση των σπουδών τους. Και το ερώτημα είναι: υπάρχουν κίνητρα για την επιστροφή τους; Πόσο εφικτό είναι αυτό; Ας δούμε τις απόψεις των ιδίων για το πώς βλέπουν το ενδεχόμενο επιστροφής τους (Έρευνα ΣΕΒ / 16 Απρ.-30 Μαΐου 2018):
– το 31% δηλώνει αποφασισμένο να γυρίσει μετά από 10 χρόνια ή ίσως και ποτέ!
– το 32% σκέφτεται να γυρίσει μετά από 2-4 χρόνια και
– το 26% μετά από 5-10 χρόνια.
Τι θα έπρεπε να γίνει λοιπόν; Η σημερινή κυβέρνηση θα έπρεπε να εξαντλήσει όλες τις δυνατότητες και τους πόρους για να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην Ελλάδα και τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Αντί για αυτό εμείς κατρακυλάμε διαρκώς σε όλους τους αναπτυξιακούς δείκτες. Όσο κι αν προσπαθεί ο αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός να ενισχύσει την έρευνα και την τεχνολογία – γιατί μπαίνουμε στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση – η Κυβέρνηση περί άλλων τυρβάζει. Το μέλλον που οραματίζεται για τη χώρα είναι διορισμοί στο δημόσιο, επιδόματα μιας χρήσης – με τα χρήματα των φορολογουμένων φυσικά – ανάπτυξη με παλαιοκομματικές πρακτικές και συνειδητή εφαρμογή της ιδεοληπτικής πολιτικής της που τσακίζει τη μεσαία τάξη.
Με βαριά φορολογία και θηριώδη πρωτογενή πλεονάσματα, ο δρόμος για το brain gain παραμένει κλειστός. Ακόμα και το δικαίωμα αυτοί οι νέοι άνθρωποι να ψηφίζουν στις εκλογές πετάγεται στο καλάθι των αχρήστων, καθώς προηγούνται άλλες ανάγκες για την με κάθε τρόπο πολιτική επιβίωση της Κυβέρνησης.
Ας επανέλθουμε στο ερώτημα: τι θα έπρεπε να γίνει λοιπόν; Την απάντηση δίνει ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης καθηγητής του MIT που τόσα κολακευτικά γράφονται στον ελληνικό και διεθνή Τύπο για την προσωπικότητα και τις σπουδαίες επιδόσεις του. «Εγώ όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες, που είμαστε στο εξωτερικό, είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε τη χώρα. Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει να υπάρξουν οι κατάλληλες δομές. Επιτυχημένοι επιστήμονες και επιχειρηματίες που βρίσκονται έξω θέλουν πραγματικά να βοηθήσουν… θα γυρνούσαν, αρκεί να μην γινόταν δύσκολη η ζωή τους».
Μερικές φορές μεγάλες αλήθειες κρύβονται σε απλές φράσεις. Η αγορά εργασίας πρέπει να δώσει κίνητρα δημιουργικής απασχόλησης, η επιχειρηματικότητα να ενθαρρυνθεί, οι αγορές να ανοίξουν για τη χώρα αλλά, παράλληλα, να παταχθεί η διαφθορά και η έκπτωση των θεσμών. Δεν είναι τυχαίο ότι το 44% αυτών που ξενιτεύονται θεωρούν την έλλειψη αξιοκρατίας και τη διαφθορά ως βασική αιτία!
Αν δημιουργηθούν προϋποθέσεις επιστροφής η χώρα θα ωφεληθεί τα μέγιστα γιατί θα υπάρξει μια άλλη δυναμική στο δημογραφικό, θα επιστρέψουν άνθρωποι στην πιο παραγωγική τους ηλικία με εμπειρία, γνώσεις, προοπτικές, ανοιχτούς ορίζοντες, έχοντας υιοθετήσει καλές πρακτικές από τις χώρες που έζησαν. Αυτό βοηθά την κοινωνία να κινηθεί πιο δημιουργικά, πιο γρήγορα στην κατανόηση και τις προκλήσεις των καιρών.
Ας τους δώσουμε κίνητρα επιστροφής! Αλλά με μια άλλη πολιτική, εμπνευσμένη, παραγωγική, ανοιχτή στα νέα παγκοσμιοποιημένα δεδομένα. Όχι μίζερη, ανακόλουθη, αντιαναπτυξιακή. Εκεί θα κριθεί το στοίχημα για όλους μας.
Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο εδώ.