H μεγάλη συζήτηση για τα μη κρατικά πανεπιστήμια κατέληξε, ως συνήθως, στον διχασμό συνταγματολόγων και συνταγματολογούντων. Οσοι αντιπολιτεύονται το νομοσχέδιο επιχειρηματολογούν ότι η αναθεώρηση του άρθρου 16, που απαγορεύει την ίδρυση μη κρατικών ΑΕΙ, αποτελεί ιστορικό αίτημα της Δεξιάς. Ανακριβές. Η συνταγματική εξασφάλιση του κρατικού μονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση θεσπίστηκε με το μετεμφυλιακό Σύνταγμα του 1952 από την πιο σκληρή Δεξιά, προκειμένου να αποκλείσει κομμουνιστές από το να διδάσκουν στα πανεπιστήμια. Συνεχίστηκε για τους ίδιους λόγους στο χουντικό Σύνταγμα του 1968, ενώ επιβίωσε και στο Σύνταγμα του 1975.

Από τη Μεταπολίτευση και μετά, καθώς προτάχθηκε η εθνική συμφιλίωση, όλο και περισσότεροι προοδευτικοί ακαδημαϊκοί μπορούσαν πλέον να διοριστούν και να διδάξουν στα ΑΕΙ. Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ προχώρησαν ένα ακόμη βήμα για να αντιστρέψουν την κατάσταση, ευνοώντας την εγκαθίδρυση στα ΑΕΙ δραστήριων κομματικών νεολαιών, που εξασφάλιζαν κομματικό έλεγχο και ψήφους, με τίμημα βεβαίως τη ραγδαία υποβάθμιση του εκπαιδευτικού – ακαδημαϊκού έργου.

Η συζήτηση για το ν/σ που θα παρακάμπτει το άρθρο 16 μέσω της ευρωπαϊκής τεθλασμένης είναι προκλητικά προσχηματική. Ολοι υπερθεματίζουν για τη δημόσια εκπαίδευση, την ώρα που –μηδενός εξαιρουμένου– έχουν τη μεγάλη ευθύνη για την υποβάθμισή της και την καθυστέρηση της προσαρμογής της στη νέα εποχή. Το ΠΑΣΟΚ, μετά την ομόφωνη ψήφιση του νόμου Διαμαντοπούλου, δεν αντιστάθηκε στην υπονόμευση και τελικά έμπρακτη κατάργησή του. Η Αριστερά, στο όνομα της διακίνησης ιδεών, ανέχθηκε και υπέθαλψε ενέργειες που υπονομεύουν την ίδια τη λειτουργία των πανεπιστημίων. Η κυβέρνηση, παγιδευμένη στον ρόλο του θηρευτή μιας αριστείας αποκλεισμών, δεν έχει καταφέρει να υλοποιήσει όσα η ίδια νομοθετεί.

Υπεύθυνοι μεν, αλλά με διαφορετικές επιδιώξεις. Αλλοι θέλουν καλοπληρωμένες μόνιμες θέσεις χωρίς αξιολογήσεις, έλεγχο πρόσβασης και άλλα «εμπόδια». Αλλοι θέλουν να γίνουν δεύτερο κόμμα, με ένα γενικό «ναι μεν, αλλά», εγκρίνοντας κατ’ αρχάς και μη συμφωνώντας ποτέ στο τέλος, εξαντλώντας σε αυτό τις πολιτικές τους προσδοκίες. Οσο για την κυβέρνηση, οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει –σημαντικές ή ασήμαντες– παρουσιάζονται ως μεταρρυθμίσεις, αρκεί να γράφουν καλά σε κάμερες και πρωτοσέλιδα.

Το ν/σ για τα μη κρατικά πανεπιστήμια δεν είναι ασήμαντη πρωτοβουλία. Η κυβέρνηση ορθά λέει ότι πρέπει να μπουν κανόνες, αντί να παραμείνουν τα κολέγια ανεξέλεγκτα. Επομένως, καλώς εισηγείται το νομοσχέδιο που επιτρέπει μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια. Αν μη τι άλλο, επειδή εξαρχής δεν έπρεπε να απαγορεύονται. Η ιστορική αναδρομή έδειξε ότι το άρθρο 16 θεσπίστηκε για να αποκλείσει κάποιους συγκεκριμένους από την εκπαίδευση. Η διαιώνιση της απαγόρευσης βολεύει μόνον τους ήδη βολεμένους. Δεν έχει λόγο να συνεχίζεται.

Λέγεται ότι στην Ευρώπη δεν υπάρχουν μη κρατικά πανεπιστήμια. Λάθος. Τα Πανεπιστήμια Μποκόνι και Ναβάρα είναι δύο από τα καλύτερα σε Ιταλία και Ισπανία αντίστοιχα. Οι καλύτερες (και κορυφαίες παγκοσμίως) σχολές Διοίκησης Επιχειρήσεων στη Γαλλία είναι μη κρατικές.

Η κρατικομονοπωλιακή θέση της ανώτατης εκπαίδευσης δεν είναι νοητή σήμερα, όπως δεν θα ήταν η υπεράσπιση κρατικών μονοπωλίων σε τηλεπικοινωνίες, ΜΜΕ, υγεία, χαμηλότερες βαθμίδες εκπαίδευσης. Αμφισβήτηση του κρατισμού δεν συνεπάγεται απόσυρση του κράτους. Ο κύριος όγκος ανώτατης εκπαίδευσης θα συνεχίσει να παρέχεται από δημόσια πανεπιστήμια. Ανώτατη εκπαίδευση και έρευνα κοστίζουν ακριβά και τέτοιους πόρους δεν τους διαθέτουν μη κρατικά πανεπιστήμια. Γι’ αυτό, σωστά η ανώτατη εκπαίδευση θα παραμείνει δημόσιο αγαθό που θα παρέχει κυρίως το κράτος. Αλλά το «κυρίως» δεν σημαίνει «αποκλειστικώς».

Κανείς δεν γνωρίζει πόσο καλά θα είναι τα μη κρατικά ΑΕΙ, που δεν θα είναι δωρεάν. Στην πράξη, ούτε και τα κρατικά είναι. Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Βέβαιο είναι ότι θα λειτουργούν με πιο προβλέψιμο τρόπο.

Φόβοι ότι τα μη κρατικά πανεπιστήμια θα γίνουν κύριοι παίκτες στην ανώτατη εκπαίδευση, η ίδρυση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων είναι μόνον η αρχή ή τα κολέγια θα αποκτήσουν καθεστώς πανεπιστημίου, ακυρώνονται στην πράξη εφόσον υπάρξει στιβαρό ρυθμιστικό πλαίσιο. Σε μια ελεύθερη κοινωνία που δεν φοβάται τη σύγκριση και την αξιολόγηση, το κράτος δεν μονοπωλεί τη γνώση, αλλά θέτει τους κανόνες για το πώς αυτή παράγεται και μεταδίδεται.

Μέχρι την επιβεβλημένη συνταγματική αναθεώρηση του άρθρου 16, που θα ρυθμίσει ολοκληρωμένα την ανώτατη εκπαίδευση στη χώρα, το υπουργείο Παιδείας οφείλει να αποφύγει τις εκπτώσεις, το δε κράτος να επαναπροσδιορίσει τη ρυθμιστική εποπτεία που ασκεί.

Σε αυτά θα κριθεί και θα αξιολογηθεί η κυβέρνηση. Ας το θυμάται.

Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο και εδώ.